Toxoplasmose of de kattenziekte

Toxoplasmose, ook nog de “kattenziekte” genoemd, wordt veroorzaakt door een parasiet, Toxoplasma gondii. De kat is wat men noemt de gastheer van deze parasiet. Toxoplasmose verspreidt zich dan ook vooral via katten, meer in het bijzonder via hun uitwerpselen. Een kat met toxoplasmose produceert miljoenen toxoplasma-kysten. Een kyste is een doosje met een harde wand waarin de parasieten als in een soort cocoon beschermd worden. Deze kysten komen in de grond terecht, waar ze lange tijd kunnen overleven. Via tuinieren en via het eten van ongewassen, rauwe groenten kan men dan een besmetting oplopen. Naast katten, besmet Toxoplasma ook schapen en varkens. Uit onderzoek blijkt dat tot 30% van het schapenvlees en 10 tot 15% van het varkensvlees toxoplasmose-kysten bevat. Het betreft dan wel vers, rauw vlees, want van zodra het vlees ingevroren of goed doorbakken wordt, sterven de kysten af.

“Dat toxoplasmose tijdens de zwangerschap in België nog relatief frequent voorkomt - bij naar schatting twee kinderen per 1.000 geboorten - heeft vooral met onze voedingsgewoonten te maken,” zegt prof. Dr. Walter Foulon, gynaecoloog in het UZ Brussel, die van de toxoplasmoseproblematiek zijn stokpaardje heeft gemaakt. “België en Frankrijk zijn koplopers wat het voorkomen van toxoplasmose bij pasgeborenen betreft, terwijl de ziekte in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten nauwelijks gekend is. Dat komt omdat Britten en Amerikanen quasi geen rauw vlees eten terwijl Belgen en Fransen dat wel doen,” zo meent Dr. Foulon.

Besmetting

De mens kan zich besmetten door het eten van rauw vlees of onvoldoende gewassen groenten. Indien de besmetting gebeurt tijdens de zwangerschap kan dit aanleiding geven tot zware afwijkingen bij de baby. Anderzijds kan een vroeger opgelopen infectie heropflakkerenbij een verzwakking van het afweersysteem, bvb. AIDS. Besmetting van mens op mens komt niet voor. Ook rechtstreekse overdracht van dier op mens (bv door aaien) is niet waarschijnlijk.

Toxoplasmose gevaarlijk bij zwangerschap

Toxoplasmose is meestal een ongevaarlijke infectie, tenzij ze optreedt tijdens de zwangerschap. Met eenvoudige preventieve maatregelen kan men het risico op ernstige afwijkingen bij het kind wel sterk verminderen. Momenteel wordt gewerkt aan een vaccin, maar dit is nog toekomstmuziek. In België heeft zowat de helft van de zwangere vrouwen toxoplasmose gehad voor ze zwanger werden. Zij hebben antistoffen en zijn voor hun verdere leven tegen de ziekte beschermd. De andere helft heeft geen toxoplasmose-antistoffen en moet zich tijdens de zwangerschap tegen besmetting beschermen. Een vaccin tegen de ziekte bestaat immers niet. Wie door de parasiet besmet wordt, merkt het meestal niet. U bent hoogstens enkele dagen wat lusteloos, een beetje moe en vertoont wat opgezwollen klieren. Een besmetting is alleen gevaarlijk tijdens de zwangerschap omdat de parasiet kan doordringen tot bij de foetus en daar behoorlijk wat schade kan aanrichten. Een foetus heeft immers nog geen goed ontwikkeld afweersysteem, waardoor Toxoplasma de kans krijgt om zich volop te vermenigvuldigen, wat kan uitmonden in ernstige afwijkingen bij het kind. Mentale achterstand, ernstige oogafwijkingen tot blindheid, een waterhoofd of juist een veel te klein hoofd… In zeer ernstige gevallen sterft de foetus.

Wat doen om toxoplasmose te voorkomen in de zwangerschap?

Volgens Prof. Foulon kan men met enkele eenvoudige preventieve maatregelen zeker twee derde van de gevallen van toxoplasmose bij pasgeborenen vermijden. • Het is niet nodig om de kat uit huis te doen. Katten lopen ook slechts één keer in hun leven toxoplasmose op en scheiden vervolgens gedurende enkele weken de besmettelijke toxoplasmakysten af. Omdat u niet kan weten of uw dier de ziekte heeft, is het echter beter het zekere voor het onzekere te nemen. Aanstaande moeders moeten ten allen prijze vermijden in aanraking te komen met de uitwerpselen van de kat. De kattenbak schoonmaken is dus een klus die u beter aan anderen overlaat. • Rauwe groenten moeten gewassen worden voor ze op tafel komen. Gewoon wassen volstaat. Was wel uw handen nadat u de groenten gewassen hebt, want de kysten kunnen op de handen blijven kleven. Door de handen te wassen spoelt u ze er weer gemakkelijk af. • Voor en na het manipuleren van vers vlees, dient u uw handen eveneens goed te wassen. Eet tijdens de zwangerschap liever geen rauw vlees, maar verhit het tot het van kleur verandert. • Aanstaande moeders die willen tuinieren, moeten handschoenen dragen. • Het heeft geen enkele zin om jonge meisjes veel met katten te laten omgaan, opdat ze de infectie zouden oplopen voor ze ooit zwanger worden.

We zetten de belangrijkste punten op een rijtje:

• Was je handen voordat je voedsel klaarmaakt of gaat eten. • Verschoon vaatdoekjes en de handdoek in de keuken regelmatig, bijvoorbeeld twee keer per week. • Gebruik bij voorkeur een keukenrol. • Gebruik schone materialen (zoals aanrecht, kom, snijplank, messen). • Was de groenten goed. • Houd rauwe etenswaren en gebruikt keukengerei gescheiden van elkaar. • Was je handen na het aanraken van rauw vlees. • Leer kinderen dat ze hun handen moeten wassen voordat ze gaan eten.

Voor zwangeren gelden bovendien de volgende adviezen:

• Eet geen (half-)rauw vlees.

• Verhit het vlees door en door.

• Was alle groenten zorgvuldig.

• Draag handschoenen bij het tuinieren.

• Laat de kattenbak dagelijks schoonmaken.

Bescherming

Een toxoplasmose-infectie tijdens de zwangerschap betekent nog niet dat uw kind ernstige afwijkingen zal vertonen. Het risico dat de parasiet de foetus bereikt en aantast, hangt van verschillende factoren af, o.a. van het tijdstip in de zwangerschap dat u besmet werd. Hoe vroeger in de zwangerschap, hoe kleiner de kans dat uw kind besmet wordt. Naar schatting bedraagt het risico dat de parasiet de foetus bereikt : 10% in het eerste zwangerschapstrimester, 25 - 30% in het tweede trimester en 60 - 70% in het derde trimester. Maar zelfs indien de foetus besmet wordt, betekent dit nog niet met zekerheid dat het kind een ernstige handicap zal hebben. In dit geval geldt het omgekeerde: hoe vroeger de foetus besmet werd, hoe groter de kans op ernstige letsels. “Een vrouw zonder toxoplasmose-antistoffen die griepachtige klachten heeft tijdens de zwangerschap, moet zich onmiddellijk laten onderzoeken op toxoplasmose,” vindt prof. Foulon. “En wel omdat een behandeling met antibiotica de kans dat de parasiet de foetus besmet sterk kan verminderen. Hoe vroeger met de antibioticakuur gestart wordt, hoe groter de kans op succes." Volgens een recente Europese studie waaraan dr. Foulon meewerkte, zou een vroegtijdige behandeling de toxoplasmose-letsels kunnen tegenhouden in 70 tot 90% van de gevallen. Uiteindelijk zetten 9 vrouwen op 10 die toxoplasmose doormaken in de zwangerschap, toch nog een gezonde boreling op de wereld. Minder goed nieuws is evenwel dat de helft van deze schijnbaar gezonde borelingen voor hun 20ste levensjaar ernstige oogletsels ontwikkelt. “Deze laattijdige letsels kunnen we helaas niet voorkomen,” besluit prof. Foulon. “Kinderen die besmet werden in de moederbuik, blijven hun verdere leven de toxoplasmosekysten met zich meedragen. Zwakt hun weerstand af, dan kan de infectie opflakkeren, met alle gevolgen vandien.”